Türk Devletleri

İslâmiyetten sonra ilk büyük destanı Kırgızlar yazdı ve bu destan bütün Orta Asya Türklerinin müşterek destanı oldu. Kırgızlar Kırgızlar, Asya Hunları zamanında Hun birliğine dahil olarak, Baykal Gölü’nün batısında diğer Türk kavimleriyle birlikte yaşıyorlardı. Hun İmparatorluğu yıkıldıktan sonra, bağımsızlıklarını ilân ettiler ve güçlü bir devlet kurdular. IV. yüzyılda bu devletin sınırları Baykal Gölü’nden Tibet’e kadar uzanıyordu. Mukan Kağan zamanında, 560 yılında, Göktürk imparatorluğu’na bağlanan Kırgızlar sık sık isyan ettiler ve birçok savaşlara katıldılar. 630 yılında I. Göktürk imparatorluğu dağılınca tekrar bağımsız yaşadılar. Fakat II. Göktürk İmparatorluğu kurulunca yine hakanlığa bağlandılar. Göktürk Imparatorluğu’nun...

Tabgaç, eski Türkçe’de ‘Ulu, saygıdeğer’ anlamına geliyordu. Göktürkler ‘Tabgaç’ deyimi ile hem Tabgaç Devleti, hem de bu hanedanın hakim bulunduğu Çin ülkesini belirtmiş oluyorlardı. Tabgaç Devleti Büyük Asya Hun imparatorluğu’nun dağılmasından sonra, Çin sınırına yakın bölgelerdeki Türk boyları bu devletin hâkimiyetine girmişlerdi. Fakat 19 kabileden oluşan bu kalabalık Türk kütlesi varlığını korumuş, Çin’deki kargaşalıktan yararlanarak bağımsızlıklarını tekrar kazanmışlardı. Bu 19 kabileden biri Mete’nin kabilesi olan Tu-ku (Çinliler Türk sözünü böyle telaffuz ediyorlardı ve kayıtlara böyle geçmiştir), İkincisi de Çinlilerin Topa dedikleri “Tabgaç’lar” idi. Bu Türk boylarının kurduğu devlet önce Sienpi, sonra Tabgaç...

Araplarla müttefik olan Karluklar, İslâmiyetin Çin’e kadar yayılmasına yol açtılar. Karluklar Karluklarda Göktürklerin “On-Ok” kolundan idi. Altaylar’ın batısındaki Kara İrtiş ve Tarbagatay civarında oturuyorlardı. Karluk (karlık, kar yığını) anlamına gelir. Üç kabileden oluşmuş bir topluluk idiler. Beğleri “Kül Erkin” unvanını taşıyordu. İstemi Yabgu zamanında Göktürk imparatorluğu’nun gücünü arttıran bir Türk kavmi olarak dikkat çekmişlerdir. I. Göktürk imparatorluğu yıkıldıktan sonra, diğer bazı Türk boyları gibi Karluklar da bağımsızlıklarını ilân ettiler. II. Göktürk imparatorluğu zamanında tekrar Büyük Türk Hakanlığına bağlandılar. II. Göktürk imparatorluğu da yıkılınca, öteki bölümlerde gördüğümüz gibi, başkent Ötüken’e Uygur...

Peçenekler, Selçuklulara karşı Bizans safında savaşmamak için İstanbul Boğazını atları ile yüzerek geçen eşsiz savaşçılardır. Peçenekler Nice yüzyıl geçmişse de aradan Dünyalılar hâlâ anlamıyordu: Bu nasıl bir millet, nasıl bir ordu? Bunca savaş gemisini karadan, Atlarını denizden yürütüyordu!.. Oysa, fetih muştusundan belliydi Özenerek yaratmıştı Yaradan… Selçuk Türklerinin Anadolu’ya yerleşmelerinden, daha sonra Osmanlıların Anadolu ve Trakya’yı bütün imparatorluğun merkezi haline getirmelerinden önce, Orta Asya’dan batıya göçler devam etmiştir. Son büyük göç dalgalarını Peçenekler, Uzar ve Kuman-Kıpçaklar meydana getirdi. Macarları sürüp, batıya ilerleyen ilk büyük dalga Peçenekler idi. Onarın gerisinden Oğuzlar, Oğuzların...

Kuman – Kıpçak Türkleri Orta Asya’dan gelip Mısır ve Suriye’de Memlûk Devleti’ni kurmuşlar ve Avrupa’ya göç dalgalarını gerçekleştirmişlerdir. Kuman – Kıpçak Türkleri Türklerin Orta Asya’dan Doğu Avrupa’ya yaptıkları son büyük göç dalgalarını Peçenek ve Uzlardan sonra Kuman ve Kıpçak Türkleri gerçekleştirdi. Kumanlar, Türklerin en doğuda yerleşen boylarından biri iken, zaman içinde batıya doğru kayarak 1080’lerde Balkaş Gölü ve Talas Irmağı ile Tuna Nehri’nin ağzına kadar yayıldılar. Önceki bölümde anlattığımız gibi Bizans’ın vaadlerine kanarak Peçenekleri ortadan kaldırdılar. Peçenekleri yendikten sonra bir kısmı Macaristan’a girdi ve Hıristiyanlığı kabul ederek onlarla karıştı. Daha doğuda ise, Rus knezleri aralarında birleşerek...

İtil Bulgarları İslamiyeti ilk kabul eden Türk kavimleridir. Bu yazı, İtil Bulgarlarına dair bilgiler vermek amacıyla eklenmiştir. İtil Bulgarları Büyük Bulgarya Devleti‘nin parçalanmasından sonra, çoğunluğu Otuz-Ogur’lardan oluşan bir grubun itil-Kama havzasına çekildiğini söylemiştik. Ogurlar (Bulgarlar) burada Hunlardan, Sabarlardan, Uzlardan kalan Türk boylarıyla birleşmiş, bütün bölgeyi de Türkleştirmiş idiler. Türklüklerini koruyan ve “Tatar” adıyla anılan bu Ogur (Oğuz)lar, ilk İslamlaşan Türk kavimlerindendir. Sağlam bir siyasi teşkilat halında kurdukları devlet, Moğol islilasına kadar 5,5 asır yaşamıştır. Bulgar Türkleri yerleşik bir hayal yaşıyordu. Tarıma elverişli toprakları çok iyi değerlendiriyor çeşitli ürün...

Bulgarlar – Bulgarya, Ogur Türklerinin birleşerek kurdukları bir Türk devleti idi. Bu yazıda Bulgarlar’a ait detaylı bilgiler verilmektedir. Bulgarlar “Ogur” ve “Oğuz” kelimeleri eş anlamlıdır. Oğuzların kardeşi olan Ogurlar, onlardan, milâttan önceki zamanlarda ayrılmışlardır. Batıya doğru yayılanların dilinde “Z” harfinin yerini zamanla “ R” harfi almıştır. Onun için Batı Türklerine (Oğuzlara) “R’li konuşanlar”, Doğu Oğuzlarına ise “Z’li konuşanlar” denmiştir. “Dokuz-Oğuz, On-Oğuz, Otuz-Oğuz” deyimleri batıda, “Dokuz-Ogur, On-Ogur, Otuz-Ogur” şeklinde söylenmiştir. Attila, 453’te ölünce, küçük oğlu İrnek kendisine bağlı ve büyük çoğunluğu “On-Ogur” boyundan olan Türklerle Karadeniz kıyısına gelmiş, buradaki diğer Türk boyları ile...

Türkeş Devleti, diğer adıyla Türgis Devleti, devlet bölünmeler yüzünden ancak 24 yıl yaşayabildi. Türkeş Devleti Türkeşler Göktürklerin "On-Ok" kolundan idiler. Asıl adları Türgiş (Türkeş)’tir. Talas-Çu-lsık Göl dolaylarında oturuyorlardı. Göktürk hakanlığının kurucusu Bumin Kağan 552 yılında kardeşi İstemi’yi On-Ok’lara yabgu tayin etmişti. 630 yılında I. Göktürk Hakanlığı yıkılınca, Türkeşlerin başbuğu Baka Tarkan bağımsızlığını ilân ederek kağan ünvanını aldı ve bütün On-Ok’ları kendi sancağı altında topladı. 140 bin kişilik ordusu ile güçlü bir devlet haline gelerek sınırlarını genişletti. Fakat, Göktürkler 7. yüzyılın sonlarına doğru devletlerini yeniden kurunca, eski hâkimiyet bölgelerine sahip olmak istediler. Türkeşler...

Savaşçılığı, idareciliği ve güzelliği ile meşhur olan Sabarlar kraliçesi Bug-Arık Hatun Bizans’a boyun eğdirmişti. Sabarlar Büyük Hun İmparatorluğu’nun dağılmasından sonra, kendi boylarının başbuğu etrafında toplanıp, batıya çekilen ve bir devlet kuran Türk topluluklarından biri de “Sabarlar” dır. “Sabar” Türkçe bir kelimedir ve (sapan, serbest, kontrol dışında) anlamlarına gelir. Yabancı kaynaklarda ‘Sabir’, ‘Savir’, ‘Sibir’ adlarıyla da anılırlar. Sabarlar doğuda Avarların (Juan-Juanların) baskısı ile batıya yöneldiler. 461-465 yılları arasında Altaylar ve Urallar arasındaki düzlüklerde, Kazakistan bozkırlarında göründüler. Buradaki Ogur Türk boylarını yurtlarını terketmek zorunda bırakarak, Tobel ve İşim ırmakları çevresinde...